رژیم غذایی برای افراد دیالیزی که باید رعایت کنند!

در دیالیز باید به چه غذا‌هایی توجه کنیم؟ و اینکه چه نوع رژیمی در همودیالیز باید انجام شود؟ تغذیه، انتخاب غذا و مقدار آن برای بیماران دیالیزی بسیار مهم است. مطالعات نشان می‌دهد که تغذیه نامناسب میزان مرگ‌ومیر بیماران دیالیزی را افزایش می‌دهد. هرچه سالم‌تر بخورید، عمرتان طولانی‌تر خواهد بود. یک رژیم غذایی برای افراد دیالیزی  می‌تواند کیفیت زندگی این افراد را بهتر کند. آنچه در ادامه می‌خوانید شامل تمام مواردی است بهتر است یک بیمار دیالیزی رعایت کند.

رژیم غذایی برای افراد دیالیزی

تغذیه برای افراد دیالیزی شامل موارد زیر است:

دریافت پروتئین و انرژی

بیماران دیالیزی باید به‌اندازه افراد سالم معمولی کالری دریافت کنند. این انرژی به بیمار اجازه می‌دهد بدون افزایش یا کاهش وزن دیالیز را انجام دهد. مصرف پروتئین در بیماران دیالیزی بسیار مهم است. بیمار می‌تواند قبل از شروع دیالیز پروتئین کمتری مصرف کند. اما پس از شروع دیالیز نباید این عادت را ادامه دهد!

در طول همودیالیز، افزایش جزئی در تجزیه پروتئین و ازدست‌دادن قابل‌توجه اسید‌های آمینه که بلوک‌های سازنده پروتئین‌ها هستند، وجود دارد. محدودیت پروتئین در بیماران باعث سوءتغذیه و در نهایت کاهش مقاومت بدن در برابر عفونت‌های مختلف می‌شود. به همین دلیل، بیماران باید پروتئین کافی را از منابع پروتئینی باارزش بیولوژیکی بالا مانند گوشت بدون چربی و تخم‌مرغ دریافت کنند.

البته فراموش نشود که غذاهای مصرفی  باید دارای تعادل خاصی از نظر پتاسیم، فسفر و تجمع مایعات باشند.

فسفر در رژیم غذایی برای افراد دیالیزی

محدودکردن فسفر در رژیم غذایی و حفظ سطح فسفر خون در حدود 5 الی 5.5 میلی‌گرم در دسی‌لیتر بسیار مهم است. کاهش سطح فسفر رژیم غذایی دشوار است. زیرا تمام غذا‌های غنی از پروتئین سرشار از فسفر نیز هستند. به همین دلیل باید در انتخاب غذا و مقدار آن بسیار دقت کرد. به‌منظور کاهش میزان فسفر در رژیم غذایی، بیماران باید در مورد غذا‌های غنی از فسفر (شیر و پنیر، لبنیات مانند ماست، جگر، آجیل، بادام‌زمینی، حبوبات و نوشابه‌های کولا) مطلع شوند.

همچنین وقتی فسفر را در رژیم غذایی خود تنظیم کنید، از اثرات منفی فسفر بر استخوان‌ها جلوگیری می‌شود. 

 مقدار پتاسیم در  رژیم غذایی برای افراد دیالیزی

هنگامی که سطح پتاسیم خون بالاتر از 5.6 الی 6 میلی در لیتر باشد، می‌تواند با ایجاد اختلالات در ضربان قلب باعث مرگ ناگهانی شود. برای پیشگیری از این وضعیت باید به بیماران هشدار داد که محصولاتی مانند حبوبات، مرکبات، مغز‌ها مانند فندق پسته، انگور، موز، زردآلو، قهوه فوری و شکلات سرشار از پتاسیم هستند بااحتیاط مصرف کنند. علاوه بر این، نمک‌ خوراکی حاوی مقدار قابل‌توجهی پتاسیم هستند . بیماران همودیالیزی باید بسیار مراقب میزان مصرف میوه و سبزی باشند. قبل از پختن سبزیجات باید با جوشاندن و صاف کردن آب آن را بپزید.

غذا‌های سرشار از پتاسیم عبارت‌اند از:

• سبزیجاتی مانند اسفناج، خرفه، شاتوت، برگ تاک، کلم‌پیچ، سیب‌زمینی، هویج، قارچ؛
• میوه‌هایی مانند موز، خربزه، زردآلو، کیوی، شاه توت، میوه‌های خشک (زردآلو خشک، انجیر خشک، آلو خشک و غیره)؛
• سایر غذا‌ها مانند شکلات، قهوه، کاکائو، قهوه فوری، ملاس، بلغور.

مصرف مایعات و نمک

 باید از غذا‌های شور (آب نمک، ترشی، زیتون، کنسرو و…) و غذا‌های شور دوری کنیم. علاوه بر این از نمک‌های غذایی نیز نباید استفاده کرد.

بیماران همودیالیزی باید از رژیم غذایی بدون نمک پیروی کنند. هنگامی که رژیم غذایی بدون نمک به‌اندازه کافی رعایت نشود، به دلیل افزایش احساس تشنگی، بیمار به‌ناچار مصرف آب را افزایش می‌دهد. باید در نظر داشت که مصرف روزانه مایعات (از جمله مصرف شده با غذا) از 1000 میلی‌لیتر تجاوز نکند. مصرف بیش از حد آب باعث تورم در پا‌ها، دست‌ها و صورت و افزایش فشارخون می‌شود.

در مواردی که افزایش وزن روزانه که به‌صورت وزن آب بیان می‌شود از 1 کیلوگرم بیشتر شود، ایجاد فشارخون بالا، بزرگ‌شدن قلب و نارسایی قلبی در مراحل بعدی رخ می‌دهد. باتوجه‌به اینکه بیماری‌های قلبی مهم‌ترین عامل مرگ‌ومیر بیماران همودیالیزی است، اهمیت رژیم غذایی بدون نمک و محدودیت دریافت مایعات آشکار می‌شود.

نقش چربی‌ها و به‌خصوص کلسترول در رژیم غذایی برای افراد دیالیزی

 برای بیمارانی که کلسترول بالای 200 میلی‌گرم در دسی‌لیتر دارند باید رژیم غذایی کم کلسترول توصیه شود. کلسترول در غذا‌های گیاهی یافت نمی‌شود، فقط در چربی‌های حیوانی یافت می‌شود. زرده تخم‌مرغ همچنین حاوی کلسترول بالایی است، اما سفیده تخم‌مرغ را می‌توان با خیال راحت در بیماران همودیالیزی استفاده کرد و منبع غنی پروتئین است. برای کاهش کلسترول باید به‌جای کره در وعده‌های غذایی از روغن‌های گیاهی مانند روغن زیتون، روغن ذرت یا روغن آفتاب‌گردان استفاده کرد.

میزان ویتامین‌ها و مواد معدنی در رژیم غذایی برای افراد دیالیزی

ویتامین‌ها (اسیدفولیک، ویتامین‌های گروه B مانند B1، B2، B6، B12، ویتامین C) و مواد معدنی مختلف (منیزیم، روی، ید، فلوئور و …) برای عملکرد سالم اندام‌ها ضروری هستند. بسیاری از این مواد معدنی و ویتامین‌ها در طی همودیالیز از بدن خارج می‌شوند. به همین دلیل این ویتامین‌ها و مواد معدنی ازدست‌رفته را باید بعد از دیالیز مصرف کرد، به‌ویژه اسیدفولیک، ویتامین‌های گروه B و ویتامین C.

ازآنجایی‌که ویتامین A می‌تواند در بیماران دیالیزی مضر باشد، نباید بدون مشورت با پزشک از آن استفاده کرد. در حالت ایده‌آل، هر مرکز دیالیز باید یک متخصص تغذیه برای مدیریت و نظارت بر رژیم غذایی بیماران داشته باشد.

بیماران مبتلا به نارسایی کلیه چه مصرف کنند؟

گل کلم: گل کلم که بسیار غنی از ویتامین‌های C، K و B است، منبع خوبی از فیبر است. پوره گل کلم را می‌توان به‌جای سیب‌زمینی مصرف کرد.

زغال اخته: یکی از بهترین منابع آنتی‌اکسیدان است. زغال اخته که سدیم، و فسفر کمی دارد، هم برای افراد دیابتی و هم برای رژیم‌های کلیوی مناسب است.

انگور قرمز: انگور قرمز که سرشار از ویتامین C است نیز آنتی‌اکسیدان خوبی است. انگور قرمز برای سلامت قلب و بیماران دیابتی نیز مناسب است.

سفیده تخم‌مرغ: باوجوداینکه زرده تخم‌مرغ بسیار مغذی است، حاوی مقدار زیادی فسفر است. سفیده تخم‌مرغ انتخاب بهتری در رژیم غذایی کلیه است. همچنین می‌تواند نیازهای پروتئینی بالای بیماران تحت درمان دیالیز را برآورده کند.

سیر: منبع منگنز، ویتامین C و ویتامین B6 است و دارای ترکیبات گوگردی با خواص ضدالتهابی است. می‌توان از آن به‌عنوان افزودنی طعم به‌جای نمک در افراد مبتلا به مشکلات کلیوی استفاده کرد.

گندم سیاه: بسیاری از غلات کامل حاوی فسفر بالایی هستند. در عوض گندم سیاه انتخاب خوبی است. ویتامین‌های B، منیزیم، آهن و فیبر را تأمین می‌کند. هم‌زمان این غلات بدون گلوتن است و گندم سیاه را برای افراد مبتلا به بیماری سلیاک یا عدم تحمل گلوتن انتخاب خوبی می‌کند.

روغن زیتون: روغن زیتون یک گزینه عالی در رژیم غذایی کلیه است، زیرا فسفر ندارد و مغذی است.

بلغور: در مقایسه با سایر غلات با فسفر و پتاسیم بالا، جایگزین مناسبی برای کلیه‌ها است. منبع ویتامین B، منیزیم، آهن و منگنز است.

کلم: منبع عالی ویتامین‌های K، C و B است. علاوه بر این، با ارائه حرکات منظم روده، عملکرد سالم دستگاه گوارش را تضمین می‌کند.

فلفل‌دلمه‌ای: فلفل‌دلمه‌ای که ارزش غذایی بالایی دارد، پتاسیم کمی نیز دارد و سرشار از ویتامین A است که یک ماده مغذی مهم برای سیستم ایمنی بدن است. (البته در این مورد باید به از پزشک خود سوال کنید)

پیاز: پیازهای بدون سدیم جایگزین خوبی برای طعم دادن به غذاها هستند. پیاز همچنین سرشار از ویتامین C، منگنز و ویتامین B است.

روکولا: روکولا یک ماده مغذی کم پتاسیم است، آرگولا انتخاب خوبی برای سالادها و غذاهای جانبی مناسب کلیه است. آروگولا منبع خوبی از ویتامین K است و حاوی منگنز و کلسیم است که برای سلامت استخوان‌ها مهم هستند.

تربچه: تربچه  که نقش سالمی در رژیم غذایی کلیه دارد، یک سبزی مغذی با نسبت پتاسیم و فسفر کم است.

شلغم: یک جایگزین عالی برای سبزیجاتی که پتاسیم بیشتری دارند، مانند سیب‌زمینی و کدوحلوایی زمستانه. شلغم همچنین سرشار از ویتامین‌های C و B6، منگنز و کلسیم است.

آناناس:  جایگزین خوبی برای بسیاری از میوه‌های غنی از پتاسیم مانند پرتقال، موز، کیوی است.

زغال اخته: هم برای دستگاه ادراری و هم برای کلیه‌ها مفید است.

افراد مبتلا به نارسایی کلیه دیابتی باید به چه نکاتی توجه کنند؟

دیابت عامل تقریباً 40 درصد بیمارانی است که درمان دیالیز را شروع می‌کنند. روند درمان نفروپاتی دیابتی، یعنی بیماران کلیوی مبتلا به دیابت، باید به‌دقت دنبال شود.

بهترین راه برای پیشگیری یا به تأخیر انداختن نفروپاتی دیابتی، حفظ یک سبک زندگی سالم و کنترل دیابت و فشارخون بالا است. سطح گلوکز خون در بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیه به دلیل اثرات مختلف دیالیز می‌تواند به طور گسترده‌ای در نوسان باشد.

اکثر داروهای دیابت از طریق کلیه دفع می‌شوند؛ بنابراین، بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیه در معرض خطر هیپوگلیسمی هستند. انسولین سنگ بنای درمان است. در بیمارانی که میزان فیلتراسیون گلومرولی پایینی دارند، دوز انسولین باید کاهش یابد.